Ticker

10/recent/ticker-posts

MODERNÎTE ÇIYE?

 


Bersivên Gel;

-Jiyanek nû ye.

-Dîrok e.

-Girêdayî exlaqê ye.

-Fikirîn e.

-Xwe nûkirin e.

-A niha ye.

-Rewşa Civakê ye.

-Pergala heyî ye.

-Nûjenî ye.

-Serdemek nû ye. 

Modernîte peyvekî Latînî ye û ji koka “moda” derketiye. Moda tê wateya “serdem”, “niha” û “yê nû”. Peyva moda bi demê re bûyê “modernûs” û şûnde jî wek “modernîte” hatiye binav kirin. Bingeha têgehê çavkaniya xwe ji şaristaniya Ewropayê digire. Lewre Ewropa bi Ronasansê re derbasî serdemek nû bû û di xwe de şoreşên zihnî çêkir, ji ber vê ket pêşiya Rojhilata Navîn. Lê wek çand piranî berhemên xwe ji Rojhilata Navîn biriye. Lewre Rojhilata Navîn afirinêra şaristaniyê ye.

 

Rêbertî modernîte bi van hevokan pênase dike; “modernîte di wateya giştî de tê wateya terzê jiyana civakî ya serdemekê. Tiştên madî û manewî yên wekî teknîk, zanîst, hûner, siyaset û modayê yên serdêmê digire nava xwe.” Ji têgeh û pênaseya Rêbertî jî tê fêm kirin ku modernîte bi dîroka mirovahiyê ve girêdayî ye. Jiyana civakî di heman demê de serdemên modernîteyê di xwe de dihewîne. Dibe ku di her serdemêkê de modernîteyekê cuda, yanî terzê jiyanê cuda be. Lê ya esasî ji destpêka çêbûna mirovahiyê heta niha, du modernîte hatiye jiyandin. Ev jî Modernîteya Demokratîk û Modernîteya Kapîtalîst in. Modernîteya Kapîtalîst mirov dikare bêje serdemê şaristaniya dewletî ya dawî ye.

 

Di dîroka civakê de modernîteya demokratîk bi civaka xwezayî re destpê dike û bi çêbûna dewlet û desthilatdariyê re jî modernîteya dewletî destpê dike û heta roja me ya îro jî ev herdu wek du çeman bi hev re diherîkin. Mirovahî tu caran ji modernîteya demokratîk dûr neket, her tim jiyan kir. Lewre modernîte bi çand, exlaq û polîtîkaya civakê re girêdayî ye. Tiştên ku terzê jiyanê diyar dikin jî evin. Di her serdema dîrokê de civak bi terzê jiyana xwe re xwe birêxistin kiriye. Heger em îro behsa tiştek wek civak û civakîbûnê dikin, li vêderê rola modernîteyê girînge. Lewre ev çawa ku terzê jiyanê ye, di heman demê de terzê fikirînê ye jî. Mirov çawa bifikire wê wisa jî jiyan bike. Heger bi hişmendiyek demokratîk fikirandin hebe, terzê jiyanê jî wê çarçove û rêxistinbûnek demokratîk bigire. Lê heger fikirîn li gorî dewlet û desthilatdarî be, jiyan jî ji dervayî civakîbûnê teşe digire û civakê ber bi biyanîbûna çanda xwe ve dibe.

 

Bi giştî şaristaniya dewletî û şaristaniya demokratîk xwedî xisletên cuda ne. Yanî xwedî modernîteyên cuda ne. Lewre dewlet û demokrasî rastiyên dijberî hevin. Ji ber vê modernîteya wan jî ji hev cuda ne. Di vir de mijarê herî girîng şaristaniya dewletî dixwaze modernîte bixe malê kapîtalîzmê û tekane bike. Modernîte kirina malê kapîtalîzmê, civakîbûn înkarkirine. Lewre ji vê re tê gotin ku yek terzê fikirîn û jiyanê heye, ew jî bi awayek kapîtalîstî fikirîn û jiyankirine. Pêwîste mirov bizanibe ku civaka exlaqî û polîtîk li dijî şaristaniya dewletî ye. Mirov nikare civaka ku bi haleta demokrasî jiyan dike, bike malê kapîtalîzmê. Ji ber vê pênase an binavkirina, “civaka modern civaka kapîtalîste” şaşe. Jixwe civak beriya şaristaniya dewletî hebû û xwedî modernîteyekî demokratîk bû. Terzê wê ya jiyanê jî ji roja me ya îro pêşketîtir bû. Di encamê de hem milê teknîkî û zanistî him jî milê çandî, hûnerî û exlaqî dibû bersiva serdema xwe û diyarker bû.

 

Wek dawî mirov dikare bêje ku têgeha modernîte bi serê xwe notr e. Rêngdera demokratîk û kapîtalîst cewhera wê jî diyar dike. Ev têgeh bêyî rengê wê bê bikar anîn tu wate di xwe de nahewîne. Raste, yê nû ye. Lê ya nû ango serdema heyî çawa tê jiyankirin wê îfade nake. Ji ber dema were bikar anîn pêwîste rengê wê jî were diyar kirin. Em dixwazin modernîteya demokratîk ava bikin, wê çaxê pêwîstî heye ku mirov serdema tê de ye baş bizanibe û terzê jiyana xwe lêpirsîn bike.

 

Yorum Gönder

0 Yorumlar