Madeyên hişber civakê tine dike

Madeyên hişber çiye divê destpekê li ser vêya hemû mirov û civak him di milê zanistî û him ji di milê civakî de were zanekirin ku bikaribin nêzikatîyek çawan raber bikin.

Madeyên hişber yên ku herî zêde têne zanîn evin; haşhaş(pelên wî),eroîn, kokaîn, morfîn hinek ji vana yê serekene ku mirov dikare bi rêyên xwezayî bi destbixe. Niha ji vana zêdetir cureyên ku bi laboratuwaran de bi rêyên ilmê kimya ve têne hilberandin hene ku ew li ser mirovan bandoriyên herî texrîbkar didine avakirine, curên van jî wisane(kiristal,hebik,piropan,bonzayî,comerîka û hwd). Di cewherê xwe de ew made di demên berê de ji ber çi hatine bi karanîn? Ji ber çi pêwistî hatiye dîtin ku ew made ketina nav jiyana mirovan?

Di van milan de wekî rastiya gelek tiştan, rastiya van madeyên hişber jî hatine tine kirin û berovajîkirin. Ne tenê ev made, madeyên niha dîsa mirov di jiyana xwe de bi kartînin û li ser tendûristiya mirov û civakan bandoriyên xirab dikin hene ew jî wekî, tûtin, qahwe, vexwerinên alkolî, vexwerinên bi asît, şekir û hwd ne.

Di rastiy de ew madeyên taybet yên ku di destpêkê de hatîn peydakirin, dîrok û zanist jî dupat dike ku ji bo mirov werin dermankirin hatine bikar anîn û bi armancê tendûristiya mirov û civakan baş bibe hatine paydakirin. Taybet dema mirovan birîndariyên giran derbas dikirin ji bo êşê nekşînin û bikarin li ser hişê xwe bisekinin, di pêşerojê de bandoriyên birîndariyê yên derûnî nemînin bi awayekî ilmî-zanistî bi pîvan hatine bikaranîn. Peydakirina wan jî bi giştî di nav xwezayê de dihatin dîtin û tenê ew kesên ku wekî hekîm, bijîşk û dayikên ku dermanên xwezayî dikarîn çêbikin nasdikirin, pêre mijûl dibûn.

Bêguman wê demê ji ber ku kesekê serhev û bê pîvan bikar ne danî, wekî derman dihat bikaranîn bi wan re girêdanbûyînek nedida çêkirin. Lê ji ber ku ew kesên serdest herî zêde bikartanîn, demek şûnde biwan re girêdanbûyînek dida çêkirin. Ji ber peydakirina van tiştan yên herî derfet û hêza wan hene, ew kesên serdest û çîna navînin. Ji ber ku ferasetên wan kesan ewe ku hertiştî dikarin bixin mijarên bazirganiyê û jê sud bigrin. Ji bo qezençek mezin li ser van madeyan bidestbixin edî bi rêbazên bazirganiyê dest bi hewildana zêdekirin û hesan peydakirina van madeyan hate kirin.

Ew pêvajo, ji ber pîvanên civakê yên exlaqî, çandî, olî zindî û xurt bûn, heta serdema pergala sermayedariyê bi awayekî lez û berbiçav nekarîn pêşbixin. Lê di serdema pergala sermayedar de ji ber ku pîvanên civakê yên exlaqî, çandî hatin armanckirin û hatin lewazkirin, bi awayek berbiçav,eşkere û bêpîvan hate pêşxistin. Jixwe bandora wan madeyan herî zêde di vê serdemê de diyar bû û herî xirab derketin hole. Ev madeyên hişber bandoriyên xwe herî zêde çawa derdikevin, mirov êdî nikare li gel mirovên din, li gel civakê tekiliyekî asayî pêşbixe, li gor pîvanên civakê yên jiyanî tevbigere û pêkbîne.  Dîsa di warê cesteyî de jî lewazîyên pir mezin û derûnî derdikevin. Ji derveyî fikrandin û hîskirinek asayî, êdî mirov bi temamî ji wan tiştan qut dibe. Mirov dibîne ku piştî bi karanîna madeyên hişber xirabûnek mezin di civakê de derdikeve, pergal dixwaze koletiya berê daye avakirin yek jî bi van rêbazan mayînde û berdewam bike. Dîsa bi feraseta lîberalîzmê ku dibin navê azadiyê de hertişt rewa dike, bê pîvanî û bê exlaqî wekî azadî pêşkeşî civakê dike, wisa dike ku civak dûrî rastiya xwe bikeve û civak bê hêz, bê vîn û bê fikir bibe ku bikaribe bi rehetî serdestiya xwe mezin bike. Bitaybet ev polîtîka herî zêde ciwanan armanc dike, ciwanên bê fikirbin civaka pêşerojê jî wê bê fikir û bê îradebin. Ciwan bê armanc bin heman demê dîsa civak jî ji armancên xwe yên bingehîn ku jiyan li ser dimeşîne qut dibe. Êrişên pergala sermayedar herî zêde li ser jin û ciwanan pêşdikevin. Ciwana koleyên herî zîrek û bi hêz dibînin û ji bo ciwanan ji civak û piroziyên wan qut bikin, hezar derew û xefikan avadikin.

Ji ber berpirsyartiyên ciwanan taybet di mile parastina civaka xwe de her wiha li hember hemû cure êrişên wekî şer, çand, exlaqî parastinê bike û biparêze heye. Mirov hebûn û berhemek dîrokî û civakiye. Em wekî ciwan dibe ku çi şertên zehmet û tevlîhev jî hebin, nirxên ku me bi civaka me re dike yek û kesayet daye me,wekî tiştê me yê herî pîroz divê em bigrin dest.

Senar zagros