Parçeya Kurdistana Rojhilat bi çand, hûner, edebiyat, êl û eşîrên xwe ve di dîroka me de ciheke taybet digire. Gelek alim, dîroknas, fîlozof, hunermend û nivîskarên wek Baba Tahirê Uryan, Ebû Henîfe Dînewerî, Ebdurehman Şerefkendî , Baba Merdûxê Rûhanî, Hesen Zîrek, Mamlê, Ebdullahê Beytûşî, Nûr Elî Îlahî, Narî Kekê Hemê, Mamoste Qanî û yên din jî li vê axa qedîm hatine cîhanê û şopên xwe hiştine.
Di civat û cimaetên Kurdan de ji
ber astengî û nerazîbûyînan zêde dengbêjên jin derneketine. Îran
Xanim gotegot û zextên civatê guhdar nake berê xwe dide dengbêjiyê. Îran
Xanim yekemîn dengbêja jin e ku li Rojhilatê Kurdistanê bi zaravayê Kurmancî
stranên dengbêjiyê gotiye, berhev kiriye, rêz û hurmeteke bilind dîtiye.
Di derbarê dayîkbûna Îran Xanim de
mixabin nêrîn û nîqaşên cihêreng hene. Lê bi texmînî di sala 1950-1951’an de li
Rojhilatê Kurdistanê li Gundê Înkesûyê ku girêdayî navçeya Bradostê
ye hatiye dinê. Navê wê yê rastî Îran Mucerd e. Lê ew jî wekî gelek
hunermendên din di jiyana xwe ya hunerî de nasnavek bi kar aniye. Lewma navê
xwe kiriye Îran Xanim.
Îran Xanim ji malbateke feqîr
û cotkar e. Jiyana wê ya zarokatî û ciwantiyê bi xebatê ve derbas dibe. Ji bo
alîkariya debara malbata xwe di maleke dewlemend de dişixule. Navê bavê wê
Ebdurehmane, yê dayîka wê jî Perîbişan e. Zaroktî û ciwantiya xwe li gel
malbata xwe di nava zor û zehmetiyan de derbas dike.
Piştî zewacê, bi hevjînê xwe Seîd
re li gundê Somanawa bi cih dibe demekê li wir jiyana xwe dewam dike. Bi
desteka hevjînê xwe karê dengbêjiyê bi rehetî didomîne. Ji Seîd keçek û du
kurên Îran Xanimê çêdibin. Zewaca wê wek zewacên din yên Kurdan e. Gelek salan
bi hev re jiyane heta ku Seîd xwestiye hêwiyek bîne bi ser Îran Xanimê. Îran
Xanim zewaca duyemîn ya Seîd qebûl nake, dest ji mala xwe, zarok û hevjînê xwe
berdide û diçe mala dê û bavê xwe, li wir demekê dimîne.
Di sala 1971’an de bi
destekên Mistefa Elîzade, Hemîd Yusifî, Îbrahîm Newrozî di Radyoya Urmiyê
ya Beşa Kurdî de bi awayekî fermî dest bi dengbêjiyê dike. Di radyoya Urmiyê de
tê naskirin û hezkirin. Dengê wê li her deverê Kurdistanê bi xweşbîniyeke mezin
tê guhdarkirin û belavkirin.
Şoreşa Îslamî ya Xumeynî rewşa
radyoyê û yên hunermendan diguherîne, rojên zor û zehmet tên. Komara Îslamê
mînanî Dewra Şax nêzîkî ziman û hunera Kurdî nasekine. Kurdên wê demê ku
dixwastin bi ziman û çanda xwe bi rehetî û azad bijîn zext û zorbatiyên mezin
dibînin. Îran Xanim di wan rojan de bi awayeke veşartî kar û hunera dengbêjiyê
didomîne. Ji bo çapkirin û belavkirinê çend berhemên xwe bi rêyên qaçax
dişîne Bakûrê Kurdistanê. Bi vî awayî dengê wê di nava Kurdên Bakûr de tê
naskirin û belavkirin.
Piştî zewaca Seîd, Îran Xanimê
bi Dadaş Nasirî re dizewice û pê re li bajarê Tehranê bi cih dibe,
jiyan û malbatake nû ava dike. Piştî sê salên, bi hevjînê xwe re
diçe bajarê Dilmaqanê, li vî bajarî 15 salan dimîne. Piştî 15 salên
zehmet, bi hevjînê xwe re biryar didin ku mala xwe bibin bajarê Urmiyê û
li wir bi cih dibin. Ji bo debara xwe dikanekê vedikin bi hev re didin
xebitandin.
Her çiqas dost, nas, xizm û malbata
wê bawer nekin Îran Xanim xwe kuştibe jî lê li gorî rapora nexweşxaneya Urmiyê ew
dengbêja zarxweş, wek kulîlkeke sor hestyar û hêja di 10’ê Gelawêja 2001ê de
xwe darde dike jiyana xwe bi dawî tîne.
Îran Xanim wekî Şikoyê Hesen û
Mihemed Omer Osman jiyana xwe bi destê xwe bi dawî tîne û qedera xwe bi
destê xwe tayîn dike. Her mirin çîrokek e deng vedide di dîroka Kurdan de. Ya
herî girîng ne mirine piştî mirinê gelê Kurd te ji bîr neke ye. Ger gelekî
dengbêj û nivîskarên xwe nas nekin, rêz û hurmet nîşan nedin û lê xwedî
dernekevin tişta herî kambax, dilşewat û rezîl ew encam e. Mirina rastîn
jibîr kirin e.
Îran Xanim bêhtirîn bi kilamên xwe
yên wek Kula Dilê Min, Delal, Arifo Lawo, Bajo, Emrê Min, Bavê Lalo,
Dotmam û Pismam, Filîtê Quto, Gewrê, Lo Şivano tê naskirin. Tê dîtin ku
terz, honandin û vegotina klaman dişibe dengbêjiya Serhedê. Kivşe ku tesîra
Serhedê lê zêde ye.
Rojhilat wekî kaniyekê ava
dengbêjiyê diherikîne axa xwe. Eşkereye ewê hertim biherike da ku ji bo nifşên
me yên nû bibe dewlemendiyeke mezin û jiyanî. Qewlê Dengbêj Hecî
Evdilkerîm klam toveke di ruh û canê dengbêj de cot dibe. Divê tov were
avêtin erd were cotkirin.
0 Yorumlar