Têgîn Çiye?

 

Bersivên Gel:

- Fêmkirine.

- Têgihandine.

- Rastiye.

- Fêrkirine.

- Rast dayîna fêrkirine.

- Zaniste.

- Hizrandine.

- Wate ye.

- Sererastkirine.

- Çareserî ye.

Bi taybet li ser têgînên zanistî yên ku ponijandinê kûrtir dikin, berevajîkirineke bi zanebûn heye. Ev jî ji aliyê pergala desthilatdar û dewletparêz ve pêktê. Bi taybet jî pergala netew-dewlet vêya bi şiklekî plankirî, bi zanebûn pêşdixe. Lê wekî dîrokî jî di hemû pergalên dewlet û desthilatdariyê de xebateke wisa heye. Pergala Modernîteya Kapîtalîst ev di asteke pir li pêş kiriye. Lewma jî hundirê hin têgînan hatiye valakirin, hin têgîn hatine berevajîkirin. Derxistine derveyî wateya wan. Di vê babetê de pêwîste mirov têgînên hatine berevajîkirin hem sererast bike, hem jî têrker bike. Ji bo ku em karibin asta xwe ya fikrandinê pêşdetir bikin, bi pergaltir bihizirin, hevdu baştir fêm bikin, jiyana azad hê zanetir û rêxistînitir pêşbixin. Li ser vê jî bi awayekî rastir, yekparetir fêmkirina pirsgirêkan û bi vî şiklî dîtina rêyên çareseriyê jî nêzîkatiyên nû hewce dikin. Pêdivî bi pergaleke wisa ya fikir çêdibe ku karibe pirsgirêkê rast û tam fêm bike, lewma jî rê û rêbazên çareseriyê bibîne.

Mirov karibe têgînan rast bikarbîne, berevajîkirin bên astengkirin, têgînên nefêmbar û jiberkirî neyên bikaranîn, ewê hem kûrbûna di hêza fikrê de hem jî bi pergalkirin û yekparekirina fikrê bi xwe re bîne. Wekî hebûnên difikire, her yek ji me tê halekî ku dikare bêhtir fêm bike û fêmbar bibe. Me digihîne asteke ku karibe pirsgirêkan rastir pênasebike, dahûrîne û çareseriyê bibîne. Em nêzîkatî û teoriyên vê yên fikrandinê derdixin holê. Hem ji bo bidestxistina azadî, wekhevî, parvekariyê; rastiya jiyanê ya ku avanî û xwezaya mirov, ferd û civakê ye, çareseriyên mayînde û dikarin pêkwerin bi xwe re tîne. Hem jî di mijarek mîna pirsgirêka Kurd de ku tevlîheve, girêdayî pergala kûrewî ye, bi milekî fêmkirina wê hêsane û bi milekî jî zore, jê wirdetir di dîtina rêya çareseriyê û pêkanîna çareseriyê de me ber bi dîtina rêya ku tê de zehmetî tê kişandin, dibe.

Di vê çarçoveyê de Rêber Apo li ser gelek têgînan rawestiya. Di guhertina paradîgmayê de çarçoveya têgînî ji nû ve nirxand. Bê gûman bi guhertina paradîgmayê re di pergala fikrê de, wekî felsefî di perspektîfê de, di warê xeta îdeolojîk-polîtîk de guhertinên girîng pêkanî. Guhertinek bi kok têde kir, lê di guhertina van hemûyan de ji nû ve nirxandina têgînan, pênasekirina rast û bi taybet jî rizgarkirina ji berevajîkirinan roleke girîng lîst. Rêber Apo, di paraznameya ‘Pirsgirêka Kurd û Çareseriya Neteweya Demokratîk de, di beşa ‘Çarçoveya Têgînî û Teorîk’ de bi van nirxandinan mijarê ronî dike: Teorî û têgînên bingehîn ên civaknasî bikartîne heta neyên pênasekirin, zehmete ku şîroveyên manedar bêne pêşdebirin. Civaknasî di mijara xwe dayîna naskirinê de jî ne xwediyê fikreke hevpare. Di qada her zanistê de krîz hene, lewma di rewşeke welê de xwestina hukmên vebirî di qada civaknasiyê de hewldaneke manedar nîne. Ya pêdivî pê heye, pênaseyeke rast a diyardeya civakî ye. Ji bo naskirina civakê ji texmînan jî wêdetir daneheveke agahiyan ya manedar di asta herî jêr de ye. Mirov çiqasî hewl bide civakê nas bike, mirov bi paradokseke welê re rû bi rû dibe nezanîna mirov ewçend kûr dibe. Civak di pêşketina mirov de çiqasî diyarker be, li pêşiya pêşketina mirov jî ewqas astenge. Paradoksa civakî eve. Qaşo ferdê azad yê lîberalîzmê ku takekesîtiyê kûr dike û ferdê ku komunîteyê ew bi hişkî girê daye bi pîvanên heman rengî berevajiye û bi tenê serê xwe ji jiyanê hatiye qewitandin. Mirov bi ferdên bi vî rengî nexweş nikare civakê bide naskirin.

Mixabin, mirovatî heta roja me ya îro jî ji bandora van herdu rewşan xelas nebûye. Bi vê paradoksa civakî mirov çiqasî dikare zanistê bike, ev mijareke ku têra xwe ji guftûgoyê re vekiriye. Ji bo zanist were kirin, şertê bingehîn mejî ye. Ew jî bi tenê bi civakê bi ziman dibe û ber bi qonaxeke pêş ve xwe çeng dike, lê çawa ji wê qonaxê bihurî dîsa hebûna civakê pêşiyê lê digire. Bi vî awayî diyardeya heqîqetê têra xwe îzafî dibe. Tam jî di vê nuqteyê de mirovê bi baweriya dogmatîk an jî fikra hişk dixeniqe, mejiyê wî ji ruhberên herî paşvemayî jî bêhtir bêhîs û korfêhm dibe. Wexta ku mirov berfirehbûna civaka dogmatîk li ber çavan bigire, îzafiyeta zanistê gelekî xwe dide hîskirin.