GIRÊDANA DI NAVBERA JIN Û XWEZAYÊ DE

 

Rêbertî dibêje: “Mirov di cewherê xwe de parçeya herî pêşkeftî ya xwezayê ye” çawa ku zindewar ji nava avê derketin bi vê re pir curetiya zindeyan li ser rûyê cîhana me pêşkeft ku yek cureyan cinsê mirove. Li ser rûyê cîhanê pir curên zindiyan hene ku dewlemendiyên herî xweşikin mirov jê îlham bigirin, mereq li hember çêbibe, lêkolîn û lêgerînan pêşbixînin û bibin parçeya herî pêşkeftî ya vê xwezayê. Mereqa mirov ya herî mezin xweza ye û xuluqkariya herî pêşkeftî ya mirovan jî ji çavdêrîkirina xweza û teqlîtkirina wê çêbûye. Di heman demê de hemû xuluqkariyên di roja me ya îro de teknîk û teknolojî çêdibin, girêdanek xwe ya xurt bi çavdêrîkirina xwezayê re heye. Ger wek zindiyekî ku di cewherî xwe de parçeyekî vê xwezayê ne, di sedsala 21’an de ku mirov gihaye asta herî pêşkeftî, çima vê parçeya xwe talan û qirdikin? Wê demê cewhera me xirabûye yan ev cewher hatiye valakirin. Gelo em çawan dikarin vê heqîqetê hayilbidin û bi çi awayî û çawa emê li xwe û xwezaya xwe vegerin? Gelo ev gengaze yan na?

Valakirina cewherê mirov ne bê sedem û armance. Bi pêşkeftina hişmendiya zilam bi taybet bi kolekirina jinê re hêdî hêdî cewhera mirovahiyê hatiye valakirin. Ji ber ku têkiliyekî xurt a jin bi xwezayê re heye ji ber wê, xwezayê weke zarokek ya xwe lêdinêr û dibîne. Mejiyê hestiyarî yê ku li gel jinê heyî, bi jiyanê ve girêdayî ye nequte, xwedî qabîlyetek xuluqkare, ne talanker û texribatkare. Em vê rastiya jinê di çaxa neolotîk de baştir dibînin. Di çaxa neolotîk de olê jinê xwezaye; av, ax, dar, tav, heyv, çiya, çûke û hwd ye ku ev jî rastiya cewherê jinê derdixe holê û têkiliyek jin ya bi xwezayê şênber dike. Pîroz ditîn, jêre îbadekirin û şûkûr kirin û qedir dayîne. Ti hebûnekî ji derveyî xwe ne dîtiye, di nava ahengiya jiyanê de bi hev re jiyankirin bingeh girtiye. Ya din jî mehane xwîn dîtina jinê herikîna jiyanê û berdewamiya jiyanê tê dîtin.  Di heman demê de weke cinsekê, biyolojiya wê çavkaniya jiyanê tê destgirtin. Her çiqasî ji aliyê hişmendiya zilam ve weke cinsekî ku di aliyê biyolojîk de lewaz hatibe dîtin jî, lê rastiya êşa welidandinê nayê hesapkirin.  

Pirsgirêkên civakî û jiyanî yên ku em îro jiyan dikin, bingehê xwe ji kolekirina jinê digire. Ji çaxa ku jin hatî kolekirin û pêde, xweza jî hate kolekirin û talakirin. Bi taybet jî di sedsala em têde jiyan dikin talankirina xwezayê gihiştiye asta herî jor. Hişmendiya zilamê serdest bi kolekirina jinê û talankirina xwezayê, desthilatdariya xwe didomîne. Dû heyînên jiyanê domdar dike û hebûnê di afirine, anîne astekî ku di nava qirêja desthiladariya zilam de qêrîn û hewar dike. Ji aliyê gelek kes û zanyaran ve ev hewara hawirdorê hatiye dîtin û xwedî derketin lê çêbûye. Van zanyaran ji bo xwedî derketina li xwezayê zanistekî bi navê ekolojî avakirin û têkoşînek li hemberî hegemonên ku ji bo desthilatiya xwe domdardikin mafê xwe dibînin ku xwezayê qirêj û talandikin, derketiye. Ekolojî zanista xwezayê û hevaltiya bi xwezayê re ye. Ji ber ku di roja me ya îro de em hevaltî bi xweazayê re nekin û neparêzin, emê nekaribin hebûna xwe bidomînin. Xweza dikare bêyî heyîna mirov hebûna xwe bide berdewmakirin, lê em nikarin bê xweza jiyan bikin. Tinebûna xwezayê tê wateya tinebûna cinsê mirov û hemû zindewaran. Ekolojî her çiqasî weke zanistekê bê destgirtin jî, di heman demê de xalên esasî yan paradîgmaya civaka exlaqî û polîtîk ya tevgerên civakî ye.

Di roja me ya îro de bi vê zanistê şiyarbûn şoreşek mezine. Pirsgirêkên heyî yên civakan ji ber koka xwe ji kolekirina jin û talankirina xwezayê tê, encex bi xurtkirina têkoşîna ekolojî û têgihiştina jineolojiyê dikare pirsgirêkên heyî yên civakê bên çareserkirin. Jineolojî zanista hebûn û xwebûnê ye, dikare bibe çavkaniya çareserkirina pirsgirêkên jin, civak û xwezayê û bi vê re jiyanekî azad û demokrat bide avakirin.  Gotinên Rêbertî yên îlham didin girêdayî parastina xwezayê wiha ye. “Di navbera mirov û xwezayê de eşqek tê jiyankirin. Xweza meraqa xwe ya mezin û xuliqkariya xwe bi mirovan îspat dike. Mirov jî vegera xwezayê (vegera dayîkê – bi gotina Sumeriyan; Amargî) weke azadî dibîne û bi vî awayî dikeve ferqa xwe. Ev eşqeke mezine, kî vêna xirab bike – em bi zimanê olî bêjin – guneha herî mezine. Ji ber ku ev watedayîna herî pîroze.”