BAWERÎ ÇIYE?

 

Bersivên Gel

-Îmankirin e.

-Qanihbûn e.

-Rê û rêbazê jiyanê ye.

-Fikira hevpar e.

-Desturekî civakî ye.

-Ol e.

-Hestekî mirovî ye.

-Rastiyekî metafîzîk e.

-Xwebûna mirov e.

-Çand e.

-Tişta ku mirov bê qenet dike.

-Hêza manewî ya cewherê mirove.

-Hêza girêdanbûnê ye.

-Parastin e.

-Zanabûn e.

-Piştrast bûna ji tiştekê ye.

-Hêza rastiyê ye.

-Pîvanê jiyanê ye.

-Pîvanê exlaqî ye.

-Girêdayînbûn e.

-Nêrîna li jiyanê ye.

-Hêza hindirê mirove.

 

Bawerî peyvekî Kurdî ye û bingeha xwe jî ji gavên destpêkê yên mirovbûnê digire. Heger mirov bersiva pirsa, ‘mirov çawa bûye mirov?’ bigere, dikare bêje ku bi baweriyê re bûye mirov. Di destpêka dîrokê de ji ber ku aqilê mirov yê fikirî zêdetir bi hestîbû ye, watedayîna mirov jî bi hestan re çêbûye. Mirov tiştên ku dibîne an jî hîs dike bi hestên xwe re pênase dike, bi hestan digihîje wateya rastiya ku têdigihîje. Mirov ji vê têgihîştinê re dikare bêje bawerî. Lewma wek Rêbertî jî dibêje, “bawerî terzê fikirînê ya destpêkê ye.” Hestiyariya mirovên destpêkê hîştiye ku her tişt wek xwe bibînin. Xwe pênasekirina mirov girînge. Mirov xwe wek hebûnek dîtiye û her tiştê ku dîtiye jî, wek xwe pênase kiriye. Em ji vê terzê fikirandinê re dibêjin ‘anîmîzm.’

Anîmîzm terzê fikirîna destpêkê ye. Mirovê anîmîst wisa bawer dike ku her tişt zindî ye û ruhê her tiştî heye. Lewma ti cudahî naxe navbera xwe û giştî xwezayê. Ev yek nîşan dide ku mirov bi saya vê fikirandinê li ser pîya maye û meşa xwe ya mirovbûnê domandiye. Ev meş hîştiye ku têgihîştina mirov xurtir bibe. Mirov di her kêliyê de tiştek nû ferq kiriye û bi vê re aqlê xwe yê analîtîk jî pêşxistiye. Mirov bi ferqkirinê re fikiriye û ji tiştê ku fikiriye jî bawer kiriye.

Di dîrokê de baweriya destpêkê toteme. Yanî bi kevirek, bi darek, bi çûk an jî ewrek, yanî bi tiştekî li erdê bawerkirine. Mirov bi vê yekê re xwe pênase kiriye û cara ewil wate daye tiştê ku dîtiye. Di kesayeta tiştê ku bawerkiriye de xwe îfade kiriye. Ev tê wateya sembol avakirinê. Sembol razberkirina mirovan a civakê ye. Ji ber vê totem çêkirin di dîrokê de şoreşek mezine. Totem nîşaneya xwegihandina civakîbûna mirove. Yanî mirov bi tiştek bawer kiriye û jê re remzek çêkiriye. Ji ber vê mirov dikare bêje bawerî hişmendiye, hişmendî dîtin, fêmkirin û pêbawerbûnê pêk tê.

Hişmendiya mirov çi be, wê jiyana wî jî wisa bibe. Ji bo ku mirov jiyan bike, pêwîstî bi hişmendiyê heye. Lewma em dikarin bêjin ku mirov bê bawerî nabe. Mirov çawa dibe bila bibe, ti carî nikare bê bawerî jiyan bike. Ev di xwezaya mirov de heye, bawerkirin rastiyekî mirovî ye. Ji ber vê bawerî di çêbûn û hebûna mirov de cihekî girîng digire. Mirov bi baweriya xwe zaniye ku rastî çiye û pêwîste çawa be?

Bawerî terzê fikirîn û jiyankirina civakê ye. Civak ji destpêka dîrokê hata niha bê bawerî nemaye û ji rastiya ku civakbûn afirandiye re îman kiriye. Baweriya mirov çiqas rast û xurt be, wê ewqas mirov mezintir bike. Lewra bawerî zanabûne û zanîna rê û rêbazên jiyanê ye. Wek Rêbertî jî dibêje, “mirov û civak, mirov û civaka baweriyê ye. Mirov jî, civak jî heta niha bê bawerî nebûye.”

Rastiya civakan, rastiya baweriyan in. Lê belê hêzên desthilatdar vê yekê jî berovajî kirine û baweriya civakê îstîsmar kirine, xwestine bixin xizmetê desthilatdariyên xwe. Derketina koledarî û xulamkariyê ji xapandina civakê derketiye. Civak bi derewekî hatiye bawerkirin û wek rastî hatiye nîşandayîn. Hêzên desthilatdar bawerî ji bo arestekirin û manîpulêkirina civakê bikar anîne. Ji ber vê pêwîstî pê heye ku mirov tiştê rast û derew ji hev cuda bike û nehêle ku desthilatdar dest bavêjin baweriya civakan. Ji ber ku bawerî hestekî cewherî ye, hêza wê jî heye  ku mirov bibe xwebûnê.

Baweriyên rast, xwebûna civakê çêdikin. Ev jî çanda civakê bixwe ye.