Pragmatîzm çi ye?

Bersiva gel:

-Berjewendîperest e.

-Her tişt ji bo xwe dîtin.

-Ruhê sîstema serdest e.

-Rewakirina berjewnediyên burjuvazî ye.

-Pêkanîna karê piratîkî ye.

-Her tiştî ji bo sûdê xwe karanin e.

-Felsefeya destihadariyê ye.

-Li gorî prakmatîzm pêwîste her tişt feyde bide sîstemê.

Pragmatîzm û pragmatîst, têgînên felsefî yên ku me gelek caran bihîstiye, di nav mijarên sereke yên ku niha têne lêkolînkirin de ne. Bi giştî pragmatîzm bi vê hişmendiyê tevdigere her tiştê ji bo parastina berjewendiyên çîna serdest bikêr tê, meyla giştî ya felsefî hikûmetên borjuva yên serdema emperyalîzmê ye. Ji ber vê sedemê, di dawiya sedsala 19’an de welatê kapîtalîzmê Îngilîstan bû ku yekem car weke tevgereke felsefî hat formûlekirin û ber bi kapîtalîzma yekdestdar ve hat birin. Lê belê, welatê ku pragmatîzm wek “Rêberê çalakiya siyasî” pêşketî û geş bûye, hema bêje hemû jiyana siyasî lê ketiye, DYA ye û ji ber vê yekê pragmatîzm wek felsefeya Emerîkayê tê qebûlkirin. Ger em diyar bikin ka pragmatîzm di warê felsefeyê de çi ye; Ew dikare wekî tevgerek felsefî were bi nav kirin ku têde tê nîqaş kirin ku nirxa her tiştî dikare bi berjewendî û feydeya were nirxandin. Ji mînakên pragmatîzmê re jî di zimanê me de feydecîtî tê gotin, ji ber ku tevgereke ramanê ye ku li gorî feyde û feydeyên ku di encama kiryaran de hatine bidestxistin heqîqet dinirxîne û diyar dike. Peyva felsefî ya ku peyva pragmatîzm li ser hatiye damezrandin ango pragma, peyveke Yewnaniya kevnar e û tê wateya kar-kirin. Pragmatîst bi rastî tê wateya "karsaziyê" li gorî pragmatîzmê ango felsefeya feydecîtiyê, rastî an jî heqîqet li gorî nêrîna mirov dikare bigûhere. Lewma çalakiyek di encamê de feydeyê peyda bike, dikare were destnîşankirin ku kiryar exlaqî ye. Di rastiyê de, li gorî ramana pragmatîst, ramana "Qanûna Exlaqê ya Gerdûnî" nayê pejirandin, ji ber ku ti kiryarek ku bikaribe bi yekcarî sûd werbigire nayê dîtin. Di vê wateyê de, ramana pragmatîst li gelek welatan bandorek kûr li aborî û perwerdeyê kiriye. Pragmatîst ji bo kesên ku bi felsefeya pragmatîzmê ve girêdayîne tê pirsîn ku pragmatîzm çi ye, bersiva wan dibe ev ‘Pragmatîst ramanek an kiryarek li gorî encamên pratîkî yên ku di encamê de têne bidestxistine’ Tişta ku ji bo wan girîng e, destkeftî û feydeyên ku di encama kiryarên xwe de bidestdixin e. Bi gotineke din, pragmatîst, ji mijarên wekî wateya jiyanê û exlaqê dûr dixin, wekî armanca bingehîn, feydeyê didin pêş. Rexnegirên feydecîtiyê gotine ku di vê nêrînê de gelek pirsgirêk hene. Yek ji van jî dijwariya berawirdkirina feydeyên mirovên cûda ne. Gelek feydekarên destpêkê bawer kirin ku bextewarî dikare bi hêjmarî bi karanîna hesap felsefê were pîvandin û berhev kirin. Lê ev tu carî di pratîkê de nedihat kirin. Hat gotin ku ne tenê di pratîkê de, di heman demê de di prensîbê de ne gengaz e ku mirov bextewariya cihêreng bide ber hev. Parêzgerên feydecîtiyê bersiv dan û gotin ev pirsgirêk ewe ku her kesê di navbera du vebijarkên xirab de biryar bide û rû bi rû wan bimîne ye. Feydecîti jî ji ber dijberiya aqilê hevpar hate rexnekirin. Mînak; Dema ku mirov neçar be di navbera xilaskirina jiyana zarokê xwe û jiyana du kesên xerîb de hilbijêrin, ew ê xilaskirina zarokê xwe hilbijêrin. Lê feydeker dê berevajî hilbijêrin ji ber ku rizgarkirina du xerîban dê di pêşerojê de bibe sedema bextewariya potansiyela mezintir. Argumenta vê tevgerê ya tiştek rast e heya ku dikare were sepandin, hate rexne kirin, ji ber ku tiştek ji eslê xwe bêpar be û serketî be jî tê pejirandin, bêyî ku destûrê bide nîqaşkirina mekanîzmayek teorîkî. Mînakî; gava pirsek bi vebijarkên cihêreng ji hêla yekî ku haya wî tune ye bi rasthatinî lê rast were bersivandin, ew tişt li gorî feydecîtiyê êdî mutlaq bûye. Pir ne girîng e ku ev kes zana be, xwenda be yan jîr be. Berovajî vê yekê, dema ku mirovên pir xwenda û jêhatî nikaribin di civakê de bigihîjin statûyên baş, ji ber vê meylê wekî paşverû an nezan têne binavkirin. Bi kurtasî, di feydecîtiyê de ya girîng ne esil, şekil e, herikîna bûyeran a teorîk ne girîng e, mutlaq her tim wekî serkeftinek pratîkî tê pejirandin. Li gorî vê dîtinê her teorî ne raste, lê her pratîk rast e.