PSÎKOLOJÎ ÇIYE?

 

Bersivên Gel:

-Zanista ruh e.

-Zanista lêkolîna hişmendiyê ye.

-Hizirîn e.

-Rêbaza zanistî ya bi karanîna ceribandin, pîvandin û çavdêriya bi sîstematîke.

-Hemû awayê tevgerê yên ku kesek yan civakekê diyar dike û bi rêve dibe ye.

-Îfadekirina hizirê mirovan e.

-Rêk û pêk kirina hestê mirovane.

-Şêwazê watedayîna jiyana mirovan e.

-Sazûmankirina mirovan e.

Psîkolojî zanisteke xwe dispere aqil e. Psîkolojî zanisteke hem diwarê civakî de hem jî di warê biyolojî de lekolînan li ser mirov û lawiran dike.

Mirov çawa bizanibe kesek psîkolojiya wî/ê ne rihete? Em dikarin bi van xalan nîşaneyên ku di mirovan de xwe dide der diyar bikin. Mirovê ku di aliyê ruhî de ne saxlembe hertim di nava gumanan de ne, dem dem lêdana dil bilez dibe, nefesa wan teng dibe, serê wan di êse, laş, rû û çav xuhdan digre, laşê wan direcife, gêjdibin. Beriya zanista ruh yanî psîkolojî, bibe zanisteke serbixwe, di nava zanistên civakî de weke beşekê dihate destgirtin. Lê pîştre weke gelek zanistên din, dema  pergal fêhm kir ku dikarin ji bo xwe bikin berjewendî yekser dest danî ser psîkolojî û ew kir zanisteke teybet a serbixwe. Ji ber ku pergalê berjewendiyê xwe têde didît, bi teybet di serdema kapîtalîzmê de ne tenê weke beşeke ku bi nexweşiyên mirov yên psîkolojîk re eleqedar bibe, ji bo gelek qadên xebatên cûda hate nirxandin. Ji van qadên xebatan mirov dikare hinek mînakên weke psîkolojiya aborî, civakî, jin û ciwanan bide. Psîkolojiya civakê hem bi awayekî giştî, hem jî li gor berjewendiyên xwe yê demkî çawa jêre pêwîst bike wisa dinirxîne. Mînak, di warê giştî civakê de tişta herî zêde weke çekek mezin bi kartîne, psîkolojiya zengîn-feqîr, dewlemend-xizan, têr û birsî ye. Bi vê çekê weke rêbaza hertim bi karibe kontrola civakê di destê xwe de bigre nêz dibe û ti car destûr nade ku kontrola vê çekê bikeve destê hineke din. Em bala xwe bidinê di welatên herî ku aboriya wî baş de jî, lingê esasî yê kapîtalîzmê netew-dewlet, bi şiklekî vê siyaseta dewlemend-xizan li ser civakê dide meşandin. Di jin de aqilê hestiyar ji yê mêr bêtir di pêş de ye. Mixabin pergal gelek baş di ferqa vê rastiyê de ye û di vî warî de gelek bê exlaq erişên psîkolojîk li ser jin dimeşîne. Psîkolojiya herî zêde bi teybet di jiyana jinan de pêş dixîne, psîkolojiya xweşik-nexweşik, tê hezkirin-nayê hezkirin, tê ecibandin-nayê ecibandin, dayîka zarokan-jina mêr, tirsa şîdet û qetilkirina mêr-dewletê, fikra ku derveyî karê mêr jêre diyar kiriye nikare karekî din bike û hwd mirov dikare bi hezaran minakên din jî rêz bike. Ya herî girîng divê mirov bide diyar kirin ewe ku bi giştî şaristanî bi teybet şaristaniya modernîteya kapîtalîst, jin xistiye psîkolojiya koletiya xwebexş an jî koletiya ji dil. Ji ber vê weke ku Rêber Apo dibêje; “Kapîtalîzm bi her awayî zanist avakiriye, lê ne hatiye bîrê ku zanista jin ava bike.” Lewma Rêber Apo bi teybet li himber şaristaniya kapîtalîzmê, pêşxistina zanista jineolojî weke zanista herî ferz û heqîqî, weke erkê sedemê danî pêşiya tevgera azadiya jin. Bi wê ve girêdayî qasî ku civak ciwanan pêşeroja xwe dibîne, ewqasî jî kapîtalîzm bi pêşeroja civakê dilîze. Gotin di cîh de be ji bo roja me ya îro pir rehet dikare were gotin ku kapîtalîzm ciwan teslîm girtiye. Her weha îro hemû cîhan şahîdiya vê heqîqeta bi êş dike ku dayîk û bav ji %5 jî nikare kontrola zarokên xwe bikin. Di bingehê vê rastiyê de ev heqîqet diraze. Hemû xwestek û armanca her dayîk û bavekî, kêfxweşbûna zarokê xwe ye. Her dayîk û bavek dixwaze zaroka wî bi dilê xwe bijî. Kapîtalîzm jî li ser vê psîkolojiya dayîk û bav êrişî ciwanan dike. Her roja ku diçe çi tişta ku mejiyê ciwanan di tevizîne hîn bêhtir pêş dixîne. Vê tevîzandina mejî bi rêya mediya civakî pêktîne. Piştî kapîtalîzm mejiyê ciwanan tevîzand, ji bo berjewendiyên xwe çi guncav bibîne ji xwe ewê wê pêkbîne. Psîkolojiya ku herî zêde di ciwanan de pêş dixîne, psîkollojiya pêşeroj nîne ye. Yanî heqîqeta “ciwan pêşeroja civakê ye” dikuje. Pêşerojê ji pêşerojiyê dide bê bawer kirin. Lewma divê mirov bipirse, ger ciwanên xwediyê pêşeroja civakê, xwe pêşeroj nebîne û ji pêşeroja azad bawer neke gelo wê di dema pêş de halê civakê çibe?

Bi gelemperî mirov dikaribû bahsa gelek aliyên psîkolojî yên teorîk jî bikiribaya. Lê belê ji ber ku Rêber Apo di gelek aliyan de analîzên pir bi wate û bi qîmet kiriye, bi teybetî gelek kûr analîzên civakî pêş xistiye, mirov gelek rihet dikeve vê qeneetê ku psîkolojiya herî rast û exlaqî psîkolojiya “Heqîqet Eşqe û Eşq Jî Jiyana Azade!”