ROJEV PIRS DIKE: ESTETÎK ÇIYE?

Bersivên Gel:

- Diyarbûna ruh ya ji derve ye.

- Xweşikbûna hişmediya mirov e.

- Xweşikbûna jiyanê ye.

- Ciwanbûn e.

- Xweşikbûna hindirîn e.

-Xweşikbûna fîzîkî ye.

- Li hevanîn e.

-Hevsengiya jiyanê ye.

-Xwezayîbûn e.

-Dîmenekî fîzîkî ye.

-Xweşikbûna exlaq e.

-Xweşik mêzekirin e.

-Xweşbûna dil e.

-Yek ji rêbazên kapîtalîzmê ya komkirina pereyê gel e.

-Rêk û pêkî ye.

-Ji xwe heskirin e.

Li hevhatina pêkhateya ne. Peyva ‘Estetîkê’ mijarek girîng ya qada felsefê ye. Di zimanê Yewnanî de peyva ‘aisthanomai’ ji bo wateya peyva ‘Estetîkê’ hatiye bi karanîn yanî ‘Bi rêya hestan têgihîştin’ bi gotinek din xweşikî armanca têgiha estetîkê ye. ‘Estetîk’ xweşikbûna xweza, gerdûn û jinê derxistina holê ye. Li hember nexweşikbûna ku pergalên desthilatdar li ser kesayeta Kurd di asta neteweyî, çînî û zayendî de daye avakirin, amûra xweşikbûnê ye. Dibe amûra li hemberî wan şikandinên yekemîn û duyemîn yên li dijî jinê ji holê rakin û xweşikiyên jiyana pîroz ya civaka xwezayî carek din derxistina rûyê rojê ye. Amûra redkirina nexweşikiya pergala desthilatdariya zilam ku daye avakirin di xwe de dîtin û ew derbaskirin. Ji bo em bikaribin xweşikbûna mejî û hizir bi xweşikbûna beden û jiyanê re bikin yek, pêwîste em aqilê civakî yê hevpar bi ahenga xweşikbûnê bigrin dest. Hevpariya jiyanê an jî kolektîfbûyîna jiyanê bi vî aqilî pêşdikeve, dewlemend dibe û xwe dide der.  Ev aheng di kesayet de nûneriya xwe baştir dibîne. Ji dema avabûna civakê û heta niha ev aheng heye. Hemû zanistên ku bi heqîqeta civakê re girêdayî tevgeriyan  bi vê mijarê re eleqedere.  Zanistên weke civaknasî, psîkolojî,  antropolojî  (mirovnasî), felsefe, çand û exlaqê civakî bi vê mijarê re bi zêdetirîn eleqeder bûye. Di sala 1960’an de psîkologê bi navê Danîel Berlyne ji bo pirsgirêkên estetîk bide naskirin û nêzîkatiyeke çareseriyê pêşbixe, bi navê ceribandina estetîkê tez û têgiheke avêt holê. Zanista xwe ya teorîk li ser bingeha biyolojiyê da rûnişkadin. Ji bo cûrekirin û komkirina amûrên ku kes jê hes dike û pêre eleqedar dibe ev lêkolîn û ceribandin hat pêşxistin. Psîkologekî Elman Gusîav Thcodor Fechner di sala 1876’an de xwestiye pirsgirêkên estetîkê re eleqeder bibe. Ji bo vê pirtûkeke bi navê derbasbûyîna estetîkê weşandiye. Bi ceribandinan xwestiye ku eleqederiya mirovan çiqas bi hevdûre heye û hevdû çiqas bandor dikin fêhm bike. Mînak kes ji çi hez dike, ji kîjan heyînan re eleqederî nîşan dide ceribandiye. Bi vê hewildanê hêvî dikir ku pirsgirêkên kesayet û civakê yên xwe nenaskirinê derbas bike. Lê belê ev hewildan hemû li ser bingehê pêşxistina zanîna ezeziye. Kesê ku ji sîstemê bi tevahî xwe qutnekiribe nikare di nava lêhûrbûyîneke wiha re derbas bibe. Di lêkolînên derve de wiha hatiye pênasekirin. “Beşa felsefeya hunera xweşik û xwezaya xweşikbûnê lêkolîn dike re estetîk tê gotin. Bi raberkirina helwestên xweşik- nexweşik, baş-nebaş ve girêdayî derdikeve holê” Di van lêkolînan de jî weke tê dîtin pîvaneke xweşikbûnê ya sîsteman di şêwaz de ye. Pîvanên vê xweşikbûnê ne diyare, dîmenên ji derve tên dîtin dibin pîvanên xweşikbûnê. Pêşxistina cewherê mirovan, nêrîna azad yê mirovan, tercîha erêkirin û redkirinan ya mirovan bingeh nayê girtin. Bi makyaj, oje, cil-berg û hemû şêweyên ku dîtina çavan têr dikin dibin amûrê xweşikbûnê. Em vana hemûyan red dikin. Mirov destpêkê bi hebûna xwe xweşikbûna xwe diyar dike. Hebûna kes, xweş axaftin, nêrîn dayîn, nîqaş kirin, têgihiştina zanîna kûr, naskirina civak, dîrok, nijad û zimanê xwe ye. Pîvanên sîstemê ji bo estetîkê aliyê wê yê ku were pejirandin û nepejirandin ne diyare. Erêkirineke bêdawî bi xwe re tîne. Li gor kesayeta sîstema kapîtalîst e. Sînorê ezezîbûnê bêdawî vedike. Kes ji rastiya xwe, xwezaya xwe û xweşikbûna xwe ya hizir dûr dikeve. Tenê xweşikbûna ku tê dîtin re eleqeder dibe. Ev ji encax bi dev, lêv, birû, poz û neynûk pêkan dibe. Wate û ahenga di navbera hizirandina kes û xweşikbûna beden de namîne. Dibistan cihê xweşik kirina aqile. Bi aqilbûn ne xweşik kirina beden, rû, por, çavên xwe ye.