ŞER ÇIYE?

Bersivên Gel;

-Rastiya ku hebûn pêktîne ye.

-Xwe parastin e.

-Kuştin e.

-Talankirin e.

-Êşandin e.

-Têkoşîn e.

-Komkujî ye.

-Rêya azadiyê ye.

-Jiyan e.

-Îdeolojiya hebûnê ye.

 

Şer di lûteratûra giştî cîhanê de wek tundiya fîzîkî tê destgirtin. Lewra pergala dewlet û desthilatdarî zanîn û hişmendiya civakî berovajî kiriye. Têgehên ku tên zanîn jî ji ber vê neçariyê ji nû ve tên nirxandin. Bi vî awayî mirov têgeha şer dikare li gorî zanîsta civakî bigire dest û binirxîne wê gelek sudemend be.

Şer tiştê ku hebûnê pêk tîne ye. Rastiya gerdûnî ji dualîteyan pêk hatiye. Ev dualîbûn hin caran dibin dijberî hin caran jî dibin dû aliyê rastiyekê. Dema di tiştêkî an jî rastiyekî de nakokî çêdibin, şer jî rû dide. Lewra nakokî ji dijberiyan pêktê. Ji bo ku nakokî werin derbaskirin pêwîstî bi hatina hemberî hev a tiştên nakok heye. Ev mirov jî dibe, hişmendî an jî zanîn jî dibe, pêwîste herdû tiştên nakok bên hemberî hev. Û bibin sedema tiştekî nû. Yanî şer afirinera rastiyên nû ye. Lewra guhertin û veguhertin pêktê û di her kêliyê de tiştên nû peyda dibin. Bi kurtasî şer encamê dijberî û nakokiyane.

Di dîrokê de derketina şerên çekdarî bi dewlet û desthilatiyê re çêbûye. Beriya dewlet û desthilatdarî tundiya heyî di asta pêvçûnê de ye. Ji ber vê pêwîste şer û pêvçûn ji hev cuda werin nirxandin. Herdû ji hev cuda ne. Pêvçûn li hevdana dû kes an jî qebîleyan re tên îzahkirin, lê şer li hevdana dû hêzên mezintir digire nav xwe. Lê belê herdû jî di nav xwe de tundî dihewîne û di encama nakokiyan de derdikevin holê. Mirov dikare şer wek rêbaza çareseriya nakokiyan bigire dest. Dema rêbazên axaftin û danûstandinê encam nedin, an jî rêbazê hevdû qanihkirinê encam negire şerê ku bi tundiya fîzîkî tê îfadekirin dikeve dewrî. Di vir de şer wek rêbazekê rol dilize. Dibe ku bibe sedema zirar û kuştinan, lê ji ber hişmendiya dewletdar wek rêbaz tê bijartin. Li vir mirov dikare bal bikşîne ser kiryarên dewlet û desthilatdarî. Tiştên ku desthilatdar li dijî civakan dike jî şere, lê mirov nikare bêje ji ber encamên heyî kêr nehatine ev yek pêkhatiye. Lewra hebûna dewletê bixwe li hemberî civakê şere. Dewlet li ser tinebûna çanda civakî çêdibe. Lewma mirov ji kiryarên dewletê re dikare bêje şer û qirkirin. Dewlet şer nakin, qir dikin. Rêbazê dewletê qirkirine, ya civakê jî xwe parastine. Civak xweparastin wek rêbaz digire dest û dixwaze pirsgirêkên xwe bi vî awayî çareser bike, dewlet jî şer wek pêkanîna rêbaze qirkirinê digire dest û ne ji bo çareserî, ji bo zêdekirina nakokiyan hewl dide.

Ev mijar bi giştî baş neyê dahurandin, ji şaş fêmkirinê re vekiriye. Ji be vê mirov dikare bi kûrtî şer wek rêbazê civakê, ne wek ya dewletê diyar bike. Civak dixwaze xwe biparêze, dewlet jî dixwaze civakê qirbike. Di encama vê de şer rû dide. Rêbertî şer wek, “rastiyeke polîtîkayê ya bi çekdarî” digire dest û îro ji bo parastina hebûna civakê wek neçarî digire dest. Civakên ku wek xweparastin şer nekin, neçarî tunebûnê ye.

Di derbarê şer de gelek teorî û fikir hatine pêşxistin û mixabin piraniya wan jî bi rastiya dewlet û desthilatdariyê ve girêdayî ye. Di vir de ya girîng ewe ku şer wek neçarî girtina deste. Nexwe di çand û rastiya ti civakan de şer nîne. Di wateya din de jî şer wek şerê nefsî tê dest girtin. Yanî mirov ji bo xwe biguherînê bi xwe re, qelsî û şaşitiyên xwe re dikeve şer.  Ji vê re şerê mezin tê gotin, ji yê din re jî şerê biçûk. Her çiqas şer dibe sedema mirinê jî, bi giştî rastiyekî jiyanê ye û îro jê rev ne gengaze.