Sansûr Çiye?

 

Bersivên Gel:

-Asteng kirin.

-Pêşiya ramanê girtin e.

-Rê girtina tiştên erenî û nerênî ye.

-Hindek caran pêwîstî ye.

-Zagoneke.

-Nixûmandin e.

-Parçekirin e.

-Qedexekirin e.

-Pêşî lê girtin e.

-Tiştên ne li gorî xwe qedexkirin e.

-Reş kirin e.

-Veşartin e.

-Şêlobûn e.

-Asteng kirina weşanê ye.

Têgîna peyva ‘Sansûr’ digihêje heta çaxên Berî Mîladê û paşê bi tevlîbûna wê ya karê dewlet û civakê re heta roja me ya îro bi rengê xwe yê herî hişk û nerm tê pêşiya mirov. Bi taybet jî di warê fikir, raman û azadiya derbirînê de. Eger em mînakek bidin, em ê qala serdema beriya mîladê bikin û ji wir bi rê bikevin. Cara ewil yek ji mînakên herî hişk a ‘Sansûrê’ dema Împaratoriya Çîn demê Qîn Shî Hûang Beriya Mîladê 210’an. Di serdema vî împaratorî de bi taybet pêkanînên herî hişk li ser pirtûk û ramanê dihate pêkanîn. Eger em qala yek ji mînakên din a balkêş a di dîrokê de bikin, teqez wê pêvajoya civaka Fîlozof Sokrates li nav dijiya be. Sokrates ji ber raman û rexneyên xwe hate sêdaredan. Têgîna ‘Sansûr’ ku koka xwe ji Latînî digre, dema împaratoriya Romayê jî dîsa xurt derketiye pêş. Vê demê di nava dewletê de mehmûrên ku jêre (cansor) dihatin gotin di asta jor de hatine erkdar kirin li gel ku bi karê nifûs û bacê ve mijûlbûn hemwext, di nava civakê de bi erka kontrolkirina helwestên civakî jî rabûne. Em hinek mînakên ji dîrokê mayî, bi were parve bikir. Eger em bê roja îro em ê bibînin ku di her warê jiyanê de ji axaftinê bigire heta nivîsîn, rabûn û rûniştinê hatine sansûrkirin. Dewlet û hikûmetên ku destê xwe avêtine noqa civakê, nefes li civakê hema bêje çikandine. Di hemû cihan de qedexe û sansûr danîne. Sansûr jî herî zêde di qada weşanger û ramanê de derdikeve pêşiya me. Îro li hemû deverên cîhanê ev yek tê kirin. Bi taybet li Tirkiyeyê di asta herî jor de ye. Hema bêje temamî çapemenî û weşangeriyên nivîskî û dîtbarî yên ne bi gotina dewlet û desthilatê ne, stuyê wan ber kêrê û sêdarê ne. Nimûneya vê ya her şênber bi sedan rojnamegerên Kurd ên li ser rêya heqîqetê ji ber qirêjî û gemariya dewletê kifş kirine bê sedem dîlgirtîne. Ji xwe weşan û ramanên siyasî hema nefesê digre. Ya balkêş jî ev hevrikiya ‘Sansûr’ û ramanên serbest tim heye û sansûrê nekariye pêşiya ramana azad û fikrê cêwaz bigre. Tim cihê rengî û weşangeriya muxalîf û heqîqî dibe asteng, lê belê nemaye di bin nîrê ‘Sansûrê’ de. Ji ber vê ye ku helwesta civakê ya li ber sansûrê û dîsa azweriya weşanên muxalîf a di valaderxistina ‘Sansûrê’ de tim diyarker bûye. Ango cesaret û berxwedana ji bo gihandina dengê cêwaz û derveyî desthilatê rêya sêyemîn tim nîşandaye. Her çendî têkoşîna vê tê dayîn jî, desthilat û dewletên otorîter ji bo heqîqet neyê zanîn bi sansûrê têr nebe û ji ber xebatên şikandina sansûrê jî cezayên jêveger hatine dayîn û heta ji bo temamî pêşiya vê bigre bi salan zindanîkirin û kuştinê jî çûye. Dewlet bi rêya sansûrê mafê gihandina agahî û zanyariyan a civakê asteng dike û li gel wê civakê bi weşanên xwe jehrî dike û rastiyan berovajî dike. Di vê mijarê de ku mînakek şênber bidin wê dîsa dewleta Tirk be. Taybet weşanên xwe yên şerê taybet dixwaze ne tenê sansûrê heman demê bi sansûra li ser weşanên muxalîf, agahî û propagandaya xwe bike, civakê û kesî ji rê derxîne. Ev yek taybet kesên bijare û weşanên bi devê dewletê tên kirin.