Otorîter çiye?

 

Bersivên Gel:

-Zordarî ye

-Zilimkarî ye

-Hikumdarî ye

-Desthilatdarî ye

-Rêveberiya heyî ye

-Desthilatdariya siyasî

-Dewlet e

-Serdestî ye

- Dayîna pêkanîn e

-Fermandayîn e

-Yekdestdarî ye

Otorîtertî her çiqas tê wateya serweriya yek kesî jî lê di sîstemên roja me ya îro de em dîsa li rastî gelek sîstemên bi vî awayî tên. Yekdestdarî ne tenê ji aliyê kesekê ve dikte kirina sîstema xwe ye. Gelek cûrên sîstema otorîter heye.  Mirov dikare wisa vebike. Ya yekem; Otorîtertiya kevneşope ku civak li hemberî vê otorîtera kevneşop pir hesas û bi rêzdarî nêz dibe. Ev cûrê otorîtertiya kevneşop girêdayî baweriya wê civakê ye û li ser wê civakê otorîteriya wê baweriyê hakime û gel jî di çarçoveya vê otorîtertiyê de tevdigere û li hemberî vê heta dawiyê xwedî rêzdariyekî mezine û yên li beramberî vê radibin tê sezakirin. Endamên rêxistinan bi daxwaz û bê şert fermana yên ser xwe re pêkanîn e. Partiya me PKK jî mirov dikare bêxe di vê katagoriyê de ji ber ku hem weke partî nirxên vê civakê di parêze û hem jî weke parçeyekî ji gele, gel xwedî lê derdikeve û parçeyekî ji xwe dibîne. Her çiqasî otorîtertî weke têgehekî diktartortî yan jî yekdestarî bê binavkirin jî lê di civaka me de hebûna otorîtertiya PKK’ê sedemê hebûna me ye. Ger PKK nebe gel, hebûna me ne gengaze. Ev cûrê otorîtertiyê yê herî demdirêj ya di nava civakê de ye.

Ya duwemîn jî; Otorîtertiya Karîzmatîke, di vê rewşê de kesek derdikeve pêş wî kesî weke kesekî karîzmatîk derdixin pêş ku ev kese bi behreyekî mezin derdikeve pêş. Wisa tê bawerkirin ku di rewşên pir xirab yên ku gel jiyan dikin de, encex ev kes bikaribe wî gelî ji wê rewşa xirab xilasbike. Ev kes xwedî jêhatî û çelengiyekî bi wî awayî ye ku gel hemû li pey wî dimeşe û heta dawiyê baweriya xwe bi wî kesî tînin. Ev cûrê otorîtertiyê heta ew kes dimire otorîtertiya wî berdewam dike.

Otorîtertiya siyemîn jî ya huquqiye. Ev cûrê otorîtertiyê ne ji kevneşopiyê, ne jî ji otorîtertiya kesane ji ya hatî mezinkirin tê. Ev cûrê otorîtertiyê xwe dispêre çavkaniyên hêza aqil û rêgezan. Evane li gor hinek rêgezan dibin otorîter. Otorîteriya xwe di nava hin sînoran de bikartîne. Li gorî hin rêgezan desthilatdariya xwe didin berdewamkirin. Cûreke din ya otorîtertiyê heye ew jî ya leşkerî ye. Di dema partî lewaz dibe û nikare gel birêvebibe ango li gorî sîstema dewletê lewaz dikeve, leşker darbe dike, tê ser hukum ji bo demekê sîstemê birêvedibe. Ev cûrê otorîtiyê yê herî kurt ji bo demekê tên û piştî wê sîstemê dewir dikin. Mînaka wê mirov dikare Tirkiyê jî bide. Gelek caran derbeyên leşkerî çêbûne, leşker hatine ser hukum heta demekê dîsa ser hukum çûne.

Ev cûrên otoritertiyê di roja me ya îro de tên meşandin lê di heman demê de meşrûtiyek ya xwe ya di nava civakan de heta hetayê bigire jî nîne.  Ji ber  ku otoritertî piranî xwe li ser bingehê zor û zextê dikare berdewambike. Serwerbûna li ser civakê, diktatorbûyîn du têgehê cudane herçiqasî otorîtertî weke peyv dikatatortî be jî lê diheman demê de serwerbûyîne jî. Mirov nikare otoritertiya partiya sosyalist ya Çînê û ya kureya Bakur bîne beramberî hev. Yanî serwerbûna partiya me ya li ser gel û ya partiyên din yên welatên cihanê anîna beramberî hev ne gengaze di çarçoveya welatande otorîtertî tê guhertin. Ger civak aydê xwe nebîne ew cure otoritertiyê nikare demdirêj hebûna xwe bide berdewamkirin. Ji ber  otoriterti, çavkaniya hêza xwe ji siyasetê digre. Herçiqasî weke diktatortî yan jî yekdestdarî bê girtin jî lê bê gel otorîter pêşnakeve.