Li ser erdnîgariya Kurdistanê gelek cihên dîrokî ku hîn ji aliyê gelek kesan ve nayên zanîn hene. Ji warê dîrokê ve Mezopotamya xwedî taybetmendiyeke giranbiha ye. Bi qasî dewlemendiya dîrokê, li ser axa Mezopotamyaya ku malovantiya şaristaniyê kiriye gelek bûyerên yekem pêk hatine. Pêşgotina yekem, reformên civakî yên yekem, strana evîndariyê ya yekem û hwd. Gelek gavên jiyana mirovan ronîkiriye û pêşxistiye, hatine avêtin.
Cihên
dîrokî tên paşguhkirin
Yek
ji bajarê di warê dîrokî de gelekî pêşketî Riha ye. Bi keşifkirina cihê dîrokî
Xirabreşkê ku ji gelek şaristaniyan re malovantî kiriye gelek pêşbînî guhertin.
Xirabreşkê ya girêdayî bajarê Rihayê ye ket nava mîrateya mayînde ya UNESCO'yê.
Her wiha di DNA'ya li wir a 12 hezar sal berê de, tê dîtin ku Kurd bi hezar
salan e li ser vê axê dijîn û xwediyê vê axê ne. Yek ji cihên dîrokî yê li
Bajarê Rihayê Dêra Nuxritê ya li Gundê Nuxrita Rojhilatê Xelfetiyê ya Rihayê
ye. Ji ser vê dêrê re 1700 sal derbas bûne. Aliyekî Dêra Nuxritê ya dîrokî
hilweşiyaye. Mînakeke berbiçav a hilweşandina cihên dîrokî yek jî jixwe Heskîf
e.
Êriş
her li ser aliyên dewlemend ên gelan hatine
Li
gor hinek çavkaniyan ev dêra dîrokî ji aliyê hukumdariya Romayan ve hatiye
avakirin û dîroka wê xwe dispêre dora salên 1500 û 1700’î. Ev dîroka tê
qalkirin dîroka pejirandina hikumdariya Romayê ye, bi awayekî olî derbasbûyina
ola xiristiyaniyê ye. Di her dîroka gelan de avakirina cihê olî hene. Di heman
demê de êrişa li dijî olan jî hene. Bermahiyên dîrokî yên mîna gencîneyê jî
para xwe ji vê êrişê girtine. Êriş her li ser aliyên dewlemend ên gelan hatine.
Ger
neyê restorekirin dibe ku hilweşe
Dêra
Nuxritê ya efsûneke dîrokî ku hatiye paşguhkirin banê wê jî hilweşiyaye bi
kevirên rep hatine avakirin û her wiha xerc jî nehatiye bikaranîn. Bi
mîmariyeke taybet hatiye çêkirin. Tevî ku ev dêr terkî qedera xwe hatiye kirin
jî dîsa jî mûcîzeyeke ku li ser piyan maye. Dêra di nava kevirên wê de xerc
tune ye ger neyê restorekirin îhtimala hilweşînê heye. Nêzî 160 sal berê îbadet
li Dêra Nuxritê ya niha li ber hilweşandinê ye dihat kirin.
Amûrên
dîrokî li hêviya xwedîderketinê ne
Li
gor baweriyan kesên di warê ol de navdar, keşîş û rêvebirên dêrê li hewşa
Dêra Nuxritê cenazeyên wan dihatin veşartin. Li gor baweriya wan kesên xasê Xwedê
li der û dora dêrê dihatin veşartin û tê gotin sarinca dîrokî jî li wir heye.
Gelek amûrên dîrokî yên li derdora Gundê Nuxritê hene ku li hêviya xwedîderketinê
ne.
Dîroka
Mezopotamyayê di bin avê de tê hiştin
Dema
em li ser erdnîgariya Mezopotamyayê ya îro dinêrin dîrok di bin avê de tê
hiştin. Gelek girên dîrokî di bin bendava Ataturkê de mane. Bendava Ataturkê di
nav bajarê Semsûr û Rihayê de ye. Her wiha gelek bûyerên yekem ên li ser vê axa
Mezopotamyayê qewimîn wekî ku li derek din cara yekem qewimîbe di hinek
çavkaniyan de tê nîşandan. Wekî mînak li gor hinek çavkaniyan tê gotin hesp
cara yekem li Asyaya Navîn hatine kedîkirin. Lê belê li Girikê Aşa hestiyên
hespan hatine dîtin û digihêje berî zayinê 5 hezar sal beriya niha. Kîkuliiyê
Mîtanî yanî yê ku Kurd e seyisê hespan bûye, 3 hezar û 300 sal berê Kîkuliyê
Mîtanî di derbarê ilmê hespzayinê de bi Kurdî wiha gotiye:"Ez Kîkulî, ez
Kîkuliyê Mîtanî û terbiyekarê hespan..."
Xwedîderketina
li şaristaniyê
Xwedîderketina
li dîroka li ser axa xwe xwedîderketina li şaristaniyê ye. Em Kurd di warê
şaristaniyê de gelekî pêşketine. Jixwe Elî Şerîatî dibêje; 'Kesên ku şaristanî
li yewnanan belav kirine Kurd in. Yewnanan jî li cîhanê belav kirine.'
Roza
Metîna
0 Yorumlar