Tûndi ne bûyerekî rojane ye

Endama Akademiya Jineolojiyê Necîba Qerejdaxî balkişand li ser zagonên Iraqê yên ku mafên jinan binpê dikin û wiha got: “Bi rojev kirina zagonek wiha dixwaze reaksiyona civakê ya li hember bûyerên wiha bizanibin. Di heman demê de bilindkirina xeta kevneperest ya li hember xeta têkoşîna jinê ye.”

Jiyan Pîran

Di demên dawî de hat ragihandin ku ji bo erêkirina pirjiniyê li Iraqê wê zagonek were erê kirin. Jinên ku hevjînên wan pirjiniyê pêkbîne, mafê wan yê ji hevjînê xwe cûda bûnê jî wê tine be. Têkildarî vê mijarê Endama Akademiya Jineolojiyê Necîba Qerejdaxî ji rojnama me re axivî.

Necîba di destpêka axaftina xwe de diyar kir ku şoreşa jinên Rojavayê Kurdistanê bandorî li tevahî jinên cîhanê kir û wiha got: ”Bi rojev kirina zagonek wiha re dixwazin reaksiyona civakê ya li hember bûyerên wiha bizanibin. Di heman demê de Bilindkirina xeta kevneperest ya li hember xeta têkoşîna jinê ye. Ji bo parastina kevneperestiya li Iraqê ev qanûn tên ferzkirin. Hêzên kevneperest li hember şoreşa jinê li gorî xwe tedbîran digirin. Bi têkoşîna jinan re şoreş di nava şoreşê de tê jiyankirin, mînaka vê jî Rojavayê Kurdistanê ye. Ev şoreş bandora xwe li ser tevahî Rojhilata Navîn û cîhanê kir. Piştî kuştina Jîna Emînî ya li Rojhilatê Kurdistanê, jin dibin dirûşmeya ‘Jin Jiyan Azad’ de têkoşîna xwe gerdûnî kirin. Tirsa wan ewe ku pêla têkoşîna jinên Rojhilat, Iraqê jî bigire nava xwe. Desthilatdar li hember têkoşîna jinan qanûnan sazdikin. Di sala 2011’an de li Parlemena Herêma Kurdistanê pêşniyarqanûnek li dijî pirjinî hat erêkirin. Lê ev pêşniyarqanûn di nava wan bixwe de jî nehat jiyanîkirin. Serokên partiyan di nav de herkes dikare bi rehet pirjinê pêkbînin.”

Qerejdaxî di dewama axaftina xwe de zewaca demkin ya ku dema Iraqê di sala 2007’an de xwestibû bi zagonan bide erêkirin bi bîrxist û wiha pêde çû: “Di sala 2007’an de xwestin li Iraqê zewaca demkin ku niha li Îranê tê pêkanîn, li Iraqê jî jiyanî bikin. Jinên azadîxwaz li Bexdayê li dijî vê yekê xwepişandan kirin. Ev zagon ji ber reaksiyonan ne karî derbasî meriyetê bibe. Ji wê demê û şûnde, yasayên plansaziyên jiyana civakî timî di nîqaşan de bû. Ti caran partiyên ku di Iraqê de bûne desthilatdar, zagonên pêşketine nekirine mijara xwe ya yekem. Tevlîbûna jinan a di rêvebirina welat de nebûye mijara hevpeymaniyan. Her wiha jinan tevlî koalîsyonan nakin. Timî mijarên jin ji çav hatiye derxistin.”

Necîba Qerejdaxî qala pirsgirêka antî demokratîkbûnê ya li Iraqê kir û wiha anî ziman: “Li hember nêzîkatiyê desthilatdaran di nava civakê de reaksiyon heye, lê ev reaksiyon ne rêxistinkirî ye. Li welatên rojava, jin kar bike û tevlî parlamentoyê bibe, weke ku azadin tê hesibandin, lê ev yek jî bi hişmendiya mêr-dewlet e. Ew jinên wir jî li gorî perspektîfên mêrsalarî tevdigerin. Têkiliyên wan bi civakê re nîne. Têgihiştina wan a ji bo azadî pir tenge. Her wiha takekesî esas digirin. Lê em nikarin bêjin vîna jin û hewildanên wan nîne, heye bes gelek kêm e. Zagona Iraqê ya nû di medya dijîtal de, bi xwe re atmosferek cûda derxistiye pêş. Civak êdî vê qanûnê qebûl nake. Lê kesên ku dewlemendin, dixwazin jiyana kevneperest avabikin û pirjinî dixwazin. Dixwazin şer bixin di navber jinan de. Bi bilindbûna pêlên Îslama siyasî re dixwazin di nava civakê de hemû tiştên kevneperest rewa bikin. Lê di 25’ê Mijdarê de zilam meşiyan û diyarkirin ku divê zilam destpêkê xwe ji hişmendiya mêr-dewlet rizgarbikin. Ev yek tiştek pir başbû.”

Endama Akademiya Jineolojî Necîba Qerejdax bi van gotina dawî li axaftina xwe anî. “Bilindbûna rêjeya tûndiya li ser jinê, hem girêdayî rewşa Rojhilata Navîne û hem jî girêdayî li hevketina civaka kevneperest û daxwazên kapîtalîzmê ne, tûndiya mêr a li ser jinê zêde kiriye. Dema em temaşe dikin, dibînin ku di hevjiyanî de daxwazên ne pêwîst tên israrkirin. Her ku diçe hevjiyanî li Başûrê Kurdistanê bûyerên ne baş bi xwe re tîne. Mînak ji 1991’an heta 2012’an 16 hezar jin hatine qetilkirin. Di nava hefteyekî de 7 jin hatine qetilkirin. Kirîzên civakê di bedena jinê de diteqe. Her wiha kapîtalîzim jî bi rêya medyayê, mêran teşwîqî tûndiyê dike. Em tûndiyê ne wek bûyerekî rojane û ne jî li ser cinsekê digirin dest. Tûndî bûyerên bi sazîbûna desthilatdariyê re pêşdikeve. Kapîtalîzim tûndiyê bi destê mêr di nava civakê de pêktîne. Malbat, perwerd û saziyên olî jî di xizmeta wan de ye.”