MIJAR KURD BE, DAGIRKER YEKIN

 

Ev her sê dewlet jî xala wan a hevpar dagirkerên Kurdistanê yên herêmê ne. Ger mirov yek bi yek li ser polîtîkayên dewletên dagirker ku li dijî Bakur û Rojhilatê Sûrî dimeşînin bisekine.

Yek ji dewletên sereke ya di dagirkeriya Kurdistanê de rola sereke radibe Tirkiye ye. Dewleta dagirker sed sal li peyxwe hişt, dema mirov polîtkayên wî yên sed salên dawî yên li hemberî Kurdan meşandiye temaşe dike dibîne ku ev polîtîka neguheriye.

Roja ragihandina komara xwe heta roja me ya îro polîtîkaya xwe ya qirkirina Kurdan berdewam dike.

Dagirkeriya Tirkiyê polîkaya xwe ya qirkirinê ne tenê li Bakurê Kurdistanê, hemû cihê ku Kurd lê dijîn û karîbûye destwerdanê bike, dimeşîne. Ji destpêka bûyerên li Sûriyeyê heta niha dewleta Tirk dixwaze hemû deverê Kurdan ango Rojavayê Kurdistanê bixe bin kontrola xwe.

Piştî statûyek Kurdan li Başûrê Kurdistanê çêbû, dewleta Tirk ya dagirker dehan caran aniye ziman ku kêmasiya naskirina statûya Başûrê Kurdistan wê Bakûr û Rojhilatê Sûrî dûbare nekin. Eşkere dibêjin ew ê nehêlin li Rojavayê Kurdistanê statûyek Kurdan pêk bê.

Piştî çeteyên DAIŞ’ê ji aliyê Kurdan ve hatin têkbirin û nikaribûn herêmê bixin bin kontrola xwe lewra jî artêşa Tirk a dagirker bixwe êdî destwerdana Sûrî kirin û di encam de Efrîn, Serêkaniyê, Girê Spî dagirkirin û li van deveran bi navê Kurd û Kurdistanê tiştek nehîştin. Heta roja îro jî êrişên xwe didomîne. Herê dawî 5’ê Cotmehê çavkaniyên jiyanê weke cihê Petrol, Xaz, Av, Nexweşxane, Dibistan, Kargeh, Stasyonê Kehrebê kir armanc. Taybet jî di van êrişan de bi dehan welatiyên herêmê şehîd bûn.

Niha Tirkiye bi van êrişan ve dixwaze ku siyaset û rewşa Sûriyê vegere rewşa berê ango vegere beriya 2011’an. Niha armanca Tirkiyê ya sereke têkbirina Rêveberiya Xweser e. Ev zelal e.

Em werin polîtîka Hikûmeta Şamê. Jixwe polîtîka Hikûmeta Şamê ya li hemberî Kurdan guhertin çênebûye. Ew jî  heta niha bi saya Rusya û Îranê li ser piya maye. Rêveberiya Xweser a Bakur û Rojhilatê Sûrî bi perçekirina welat tawanbar dike. Tevî bangên diyalogên Rêveberiya Xweser jî bi israr dixwaze Sûrî vegerînê 2011’an. Tişta layîqê Kurdan dibîne tenê di heftiyê de 2 demjimêran bi awayeke bijarte perwerdeya Zimanê Kurdî bê dayîn. Hişmendiya xwe ya di derbarê Kurdan de ti guhertin çênekiriye û niha jî ji ber ku lewaz e, nikare zêde êrişên wisa leşkerî bike bi rêka milîsên Îranê û komikan li ser piya ye. Di derbarê mafê Kurdan ê kolektîf de eşkere dibêje wê ti gavê ne avêje. Ev yek jî çareseriya Sûrî-Sûrî Rêveberiya Xweser bi deklerasyoneke ragihandibû zehmet dike. Lê her tewazûn û siyaseta herêmê digûhere ew jî bi van tewazûnan dixwaze qadê li Rêveberiya Xweser teng bike.

Dema êrişên Tirkiyê li ser heremê de dixwaze xeta sînorê xwe bi cih bike û dagirkeriya Tirkiyê ji bo xwe bikarbîne. Ber serê wî dagirkriya Tirkiyê Efrîn, Bab, Ezaz, Cerablus, Girê Spî û Serêkaniyê weke wîlayetên Tirkî rêve dibe, li van deveran perê Tirkiyê, di dibistanan de zimanê Tirkî, ala Tirkiyê derbasdare, lê hikûmeta Şamê dewsa xelkên esasî yên herêmê ango Kurdan re li hevbike, lê berovajî tevdigere da ku bikaribe bi karta Tirkiyê çawa Kurdan ji holê rabike.

Jixwe mirov dikare bi çend xalan polîtîkaya Îranê ya Rojavayê Kurdistanê li dijî Kurdan jî bînin ziman, Îran di aloziya Sûrî de roleke diyarker dilîze. Taybet jî ger Îran ji bo pêkanîna projeya xwe ya Hîlala Şîa li Sûrî bi rêka fikirê mezhebî û etnîkî roleke xirab dilîze. Herî dawî bi rêka milîsên girêdayî wî li Dêrazorê xwest bi hevkariya Hikûmeta Şamê şerê Kurd û Ereban derxîne. Gelek caran wekî zimanê Tirkiyê li dijî Rêveberiya Xweser bi cûdakariyê tewambar dike. Ger Îran bixwaze pirsgirêka Kurd a li Sûrî çareser bibe, ew hêza wî ya ku bikaribe zextê li Hûmeta Şamê bike û bîne li ser masê heye, lê vê yekê nake, berovajî carnan heta hewildanên çareseriyê asteng jî dike. Taybet Îran, Tirkiye û Hikûmeta Şamê dema mijar dibe Kurd polîtîkayeke hevpar dimeşînin û ev yek gelek caran bi civînên Astana û Soçî ve xwestin bêxin meryetê. Lê paradîgmaya Rêber Apo ku navnetewî bûye û îro ji bo hemû gelan bûye hêvî pêşî li van planên wan digre û nahêle gelên herêmê bikevin xefika wan. Niha li Sûrî siyaseteke li ser dengan bi rêve diçe.

Di pirsgirêka şerê li Sûriyeyê de niha mirov nikare bêje filan dewlet hevkar û aligirê filan dewletê ye. Dibe ku ew li hin deveran hevalbend li hin deveran jî dijber xuya bikin. Têkiliya Rûsya û Tirkiyê û têkiliya Îran û Rûsyayê jî wiha ye. Têkiliya Rûsya û Amerîka, têkiliya Rûsya û Hikûmeta Şamê jî wisaye. Mirov dikare bêje di nava hemû hêzên ku niha li Sûriyeyê rewşek yek nîne.

Mînak êrişên li dijî Rêveberiya Xweser a Bakur û Rojhilatê Sûriyeyê li gorî dilê rejîma Sûriye û Rûsyayê ye da ku wekî zextekê li dijî Rojava were bikaranîn. Lê niha ji bo İdlibê rewş ne wiha ye û ew herdû hêz wekî dijber tên xuyakirin û wiha tevdigerin. Mirov dikare heman tiştî ji bo hebûna milîsên Îranê jî bêje. Li hinek cihan ew bi hev re tevdigerin û li hinek cihan jî dema mijar dibe desthilata devera di bin kontrola wan de, ew hêz dijberî hev tevdigerin. Lê mijar dema dibe Kurd dagirkerên Kurdistanê Îran, Sûriye û Tirkiyê dibin yek, ev zelal e. Lê tişteke din ê zelal ew e ku êdî li Rojhilata Navîn bêyî hesabê Kurdan taybet jî tevgera Azadiyê bê kirin ti alî wê nikaribe planên xwe bibe serî.

Mawa Tolhildan