Modernîte çi ye?

 

Bersivên gel:

- Tarzê jiyanê ye.

- Civakbûn e.

- Antî dewlet e.

- Berxwedan e.

- Komûnalbûn e.

- Şêwazek nû ye.

- Pêşketin e.

- Li xwe veger e.

- Nûjenkirin e.

- Rêbazek exlaqî ye.

Modernîte; li hemberî desthilatdarî û îtaetê terzê jiyanê û ramana ku azadî, demokrasî, humanîzmê û mafên mirovan diparêze ye. Her wiha tê wateya ku civak terzê jiyana xwe li gorî şert û mercên nû diguherîne, lê ya berê înkar nake, tenê veguherînê pêktîne. Modernîzm bi wateyekî giştî xwedî wateyekî felsefîk e jî. Ev têgeh di felsefeyê de ji bo rewşengeriyê jî tê bikaranîn. Yanî wekî ramaneke ku li ser bingehê humanîzm, gerdûnîbûn, demokrasiyê bilind dibe û civakê, mirovan wekî navend digire, tê pênasekirin. Ger ku em rastiya, “Mirov bêyî civakîbûnê nikarin bijîn û bi civakîbûnê re dibe mirov” li ber çavan bigirin, modernîte tê wateya “terzê jiyana civakê ya demekê.” Bi gotineke din modernîte terzê jiyanê yê civaka li derveyî dewletê dimîne ye. Ango di aliyê madî, manewî û exlaqî de terzê jiyana civakê ya serdemekê ye. Rêber Apo di vê çarçoveyê de modernîteyê wekî, “çax, serdem” binav dike. Ji bilî aliyê madî, manewî û exlaqî, peyva moda jî li ser ve dike û bi giştî wekî “terzê jiyanê yê civakê” pênase dike.

Modernîte gelêrî û aydî civakê ye                       

Ger ku em li gorî pênasekirina li jor hatiye kirin nêzîk bibin, têgeha “modernîte”yê heta dawiyê gelerî ye, ango aydê civakê ye. Hinek kes û derdor modernîteyê li derveyî civakê, wekî ku tiştekî ji civakê gelekî pêşdetir e û aydî dewlet, kapîtalîzmê, wekî aydî burjuvaziyê dinirxînin. Bi vî rengî jî tişteke ku di rastiyê de aydî civakê ye, bi destên xwe didin desthilatdariyê û dibêjin, “kerem bike, ev aydî te ye.” Ev derdorên ku dibêjin; “em li dijî kapîtalîzmê têdikoşin”, bi vê helwesta xwe xizmeta kapîtalîzmê bixwe dikin. Sedema vê yekê jî ew e ku kapîtalîzm her tiştî wekî aydî xwe nîşan dide û têgihîştina van derdoran jî di vê çarçoveyê de ye. Ango sîstem tam tehlîl nekiriye, paşeroj zêde lêkolîn nekirine û rastiya civakê tam fêhm nekirin e. Jixwe desthilatdarî jî vê yekê bi texsîr li hemberî civakê bikar tîne. Ango tiştek aydî civakê dibe çekek li hemberî wê bixwe.

Baş e, mademkî tiştekî gelêrî ye ji bo dewletan, ji bo şaristaniya navendî çima tê bikaranîn? Modernîteya ku li hemberî modernîteya kapîtalîst e. Baş e, modernîteya kapîtalîst çi ye? Modernîteya kapîtalîst 400-500 salên dawî yê şaristaniya navendî ye. Mantiq ev e, eger ku desthilatdarî heye û her kes nabe ku bibe desthilatdar û wê demê hemberî wî berxwedan heye. Sîstema desthilatdaran hebe, qasî ya wan bi rêkûpêk nebe jî berxwedana civakê heye. Berxwedana nirxên demokratîk û komûnal heye. Baş e, beramberî vê sîstemê piştî sedsala 16. sîstema şaristaniya demokratîk xwe bi çi îfade dike? Xwe bi moderniteya demokratîk îfade dike. Ji ber ku her tim dijberî hevdû ne. Ji bo wê yekê jî moderniteya kapîtalîst 400-500 salên dawî yê şaristaniya navendî ye, modernîteya demokratîk jî 400-500 salên dawî yê jiyana demokratîk e.

Rêber Apo dibêje; “Di cewher de peyva modernîteya kapîtalîst ne rast e.” Ji ber ku kapîtalîzm bixwe civak nîn e. Me got civakîbûnê û exlaq tine dike. Kapîtalîzm tarzekî desthilatdariyê ye. Her wiha Rêber Apo dibêje; “Di çanda dewletbûnê de kîjan dewlet çanda dewletbûnê de hakîm be, ew modernîteya şaristaniya navendî ya wê demê temsîl dike.” Modernîte jî wekî yek be tê dest girtin. Niha mirov yekî Rojavayî (Ewrûpî) bipirse, wê bibêje modernîte yek e, ew jî modernîteya kapîtalîst e. Modernîte dû girtin nîn e, ji ber çi wisa ye? Ji ber ku ew bi giştî di dema şaristaniya navendî de bi taybet jî di dema kapîtalîzmê de li derveyî dewletê tiştekî nabînin, lewma her tiştî di çarçoveya dewletê de digrin dest. Dewlet her tişt e, sîstema kapîtalîst her tişt e, li derveyî wan tiştek nîn e... Lê, em çi dibêjin? Em dibêjin dewlet ji avakirina xwe heta roja me ya îro tiştekî cuda ye, civak tiştekî cuda ye. Ev ji bo civakên bi dewlet jî wisa ye, ji bo civakên bi her awayî bê dewlet jî wisa ye. Mînak, dewleta KT’yê cûda ye, gelê Tirkiyeyê cûda ye. Tarzê jiyana gelê Tirkiyê cûda ye, tarzê jiyana dewletê cûda ye. Mînak, dema çalakiya karkerên Tekel’ê, dewletê got: ‘Ev çalakvan esnafan aciz dikin û pêwîste çadirên wan rabin.’ Esnafan digot; ‘ tiştekî wisa nîn e, em memnûn in ji wan, eger em kêrî wan bên emê kêfxweş bibin.’ Ev helwestên cûda tarzê jiyana desthilatdaran û gel pir vekirî dide xûyakirin. Ji ber vê jî dewlet nabe ku bibe ya gelan. Dewlet a hin kesane. Dewlet a desthilatdaran e.