Siyonîzm çiye?

 

Bersivên Gel:

- Fikrek e.

- Îdeolojî ye.

- Netewperestî ye.

- Fikrê Cihûyan e.

- Dijî Filistînê ye.

- Rastiya Îsraîlê ye.

- Yekîtiya Cihûyan e.

- Rêbazek ya girtina axa Filistînê ye.

- Îdeolojiyek ya dewletan e.

- Bingehê Îsraîlê ye.

Siyonîzm weke tevgereke îdeolojîk li ser bingeha neteweperestiya Cihûyan tê naskirin. Li vir armanc gihandina axa Îsraîlê ye. Ji kesên ku îdeala siyonîzmê qebûl dikin re sîyonîst tê gotin. Peyva Siyonîzmê ji peyva "Sion" ku wekî navê kevnare yê Orşelîmê tê zanîn, hatiye wergirtin. Armanca sereke ya siyonîzmê ku wek îdeala bingehîn a neteweperestiya Cihûyan tê qebûlkirin, avakirina dewleteke Cihûyan ya li axa Filistînê ye. Li gorî vê baweriyê, Filistîn ji Cihûyan re weke erdekî pîroz hatiye hiştin. Ev bawerî ji roja ku yekem car hatî pejirandin ve gelek parêzvanên wê hene.

Alîgirên vê ramanê ji bo avakirina dewleteke Cihû ya serbixwe li axa Filistînê dixebitin. Ev bawerî ramaneke ku ne tenê Cihûyên ku li Îsraîlê dijîn, yên ku di qada navneteweyî de jî hemî Cihûyan digire nav xwe. Ji damezrandina Îsraîlê ve, di demên cuda de tevgerên ji bo avakirina dewleteke Cihûyan li ser axa Filistînê hene. Tevgera sîyonîst jî dem bi dem şiklê xwe diguherand. Îdeala herî bingehîn a neteweperestiya Cihûyan ewe ku li Filistînê dewleteke Cihû ya serbixwe ava bike. Ji vê fikra bingehîn re sîyonîzm tê gotin. Kesên ku siyonîzmê hembêz dikin û di vê çarçoveyê de dixebitin re sîyonîst tê gotin. Siyonîst bi giştî bi zimanê Îbranî daxivin. Ji dema ku wan Îsraîl ava kirin û li vir bi cih bûn, Cihûyan zû zimanên ku di dema diyasporayê de bikaranîn red kirin. Ji ber vê sedemê zimanê Îbranî li seranserê welat bûye zimanê hevpar. Piştî damezrandina dewleta Îsraîl, peywendiya di navbera siyonîstan de pir xurt bû û zimanê hevpar bi vî awayî girîngî bidestxist. Bingeha ramana siyonîst ‘Danezana Azadiyê ya Îsraîlê’ ye. Dijminê siyonîstan wek antîsemîtîzm hatiye diyarkirin.

Tê zanîn ku avakerê siyonîzma nûjen Theodor Herzl e. Siyonîzma nûjen di dawiya sedsala 19’an de derketiye holê. Siyonîzma ku wek berteka li hemberî zêdebûna antîsemîtîzmê derketiye holê, jêre "Ronahîniya Cihûyan" jî tê gotin. Di dema damezrandina xwe de, Siyonîzm bi taybetî ji hêla dewlemendên Cihû û baronên Cihû ve hate piştgirî kirin. Her çiqas li Filistîna ku wê demê di bin kontrola Împeratoriya Osmanî de bû jî, hewl hat dayîn ku dewleteke Cihû ava bikin, ev yek pêk nehat. Lê bi însiyatîfa siyonîzmê di sala 1948’an de Dewleta Îsraîlê hat damezrandin. Bi saya vê dewletê hat xwestin ku Cihû bi yekîtî û hevgirtinê ji komkujiyan bên parastin. Tê zanîn ku Siyonîzm di dawiya sedsala 19’an de ji aliyê Cihûyên laîk ve hatiye damezrandin. Armanca siyonîzmê avakirina dewleteke serbixwe ya Cihûyan e li ser axa ku ji wan re hatiye dayîn. Diyasporaya Cihûyan du hezar sal e heye. Siyonîzm bi taybetî li Ewropayê li hemberî zêdebûna antîsemîtîzmê wek bertek derket holê. Ji wê rojê û pêve her ku piştgiriya ji bo siyonîzmê zêde bû, ev tevger jî bi lez mezin bû.

Di encama van însiyatîfan de, di 14’ê Gulana 1948’an de dewleta Îsraîlê ji aliyê Cihûyan ve hat avakirin. Hejmara Cihûyên li Îsraîlê dijîn, roj bi roj zêde bû. Ji sedî 40’ê Cihûyên cîhanê li Îsraîlê dijîn. Armanca herî bingehîn a siyonîzmê ewe ku li ser axa Filistînê ku wek axa pîroz tê dîtin, dewletek Cihû ava bike. Armancên niha yên siyonîzmê di 28’emîn Kongreya Siyonîst a ku di sala 1968’an hat lidarxistin de hatin diyarkirin. Li gorî vê yekê pênc xal derketin holê. Li gorî vê yekê yekitî û hevgirtina gelê Cihû hate destnîşankirin. Her weha armanc ewe ku hemî Cihûyên ji çar aliyê cîhanê li Îsraîlê bicivin. Dîsa heman kongre li her derê li ser bingehê parastina mafên Cihûyan pêk hat. Di heman demê de, bi baldarî li ser parastina nasnameya Cihûyan, bi taybetî jî bikaranîna zimanê Îbranî. Her wiha, bi gotina ku bingeha dewleta Îsraîlê li ser nêrîna edalet û aştiyê hatiye avakirin, bi armanca xurtkirina dewletê hate xwestin.