Di nava zindanan de pêvajoyek nû

 

Ji bo pêvajoya heyî bê fêhmkirin, pêwîste sîstema li Tirkiyê hatî sazûman kirin baş we re fam kirin. Li hemberî têkoşîna Kurd di kesyata Kurdan de, li hemberî çep û hêzên demokratîk êrişekî berfireh heye. Ger em rastiya heyî pênase bikin, di bingihê van êrişan de êrişa li ser gelê Kurd heye. Ji ber ku yên niha daxwaza azadiyê dikin, Kurd in. Ji bo şikandina îradeya gelê Kurd ne tenê li zindanan belku di hemû aliyên jiyanê de li ser Kurdên walatparêz êrişên qirkirinê tên pêkanîn. Kesên di aliyê huquqî, siyasî û civakî de ji bo doza demokarasiyê têkoşîn dikin, rastî çewisandinê tên. Di heman demê de kesên ku aktîf di nava xebatan de cih digirin û dixwazin di Tirkiyê de pêvajoyek huquqî were destpêkirin rastî girtin û binçavkirinan tên. Di nava zindanan de pêvajoyek nû ya bin pêkirinan tê destpêkirin. Li gorî sîstema dewletan, zindan cihê pêkanîna huquqê ye. Di zindanan de huquqa hindirîn heye, divê li gorî wê bê tevgerkirin. Berovajî, sîstema zindanên dewleta Tirkiye ji bo kesên girtî divê nebe qadek ya tecrîdê. Li Tirkiyê tişta ku ji derve nikare li ser bide sepandin, bi girtin û avêtina zindanê dixwazin bidin pêkanîn. Di destpêka girtinê de ji bo ku îradeya girtiyan were şikandin, lênêrîna destpêkê tazî tê ferz kirin. Ger girtî helwest li hember vê raber bikin, rastî her cure kiryarên dermirovî tê. Ger kesê ku hatî girtin naskirîbe, piştî girtinê bi çend rojan sirgûnî girtigihên metrebolên Tirkiye tênkirin. Ji bo ku kesê girtî li gorî tê xwestin hevdîtinê bi malbat û parêzerên xwe re pêkneyîne, ev yek tê pêkanîn. Em dikarin bibêjin tecrîda ku niha li zindanan tê sepandin, bingihê xwe ji tecrîda li Gireva Îmralî tê kirin digire. Ev tecrîd  bandora xwe li ser tevahî civakê jî dike. Di girtîgihê de ji dema axaftina telefonê bigre heta girtina pirtûkekê her wiha heta çûyîna nexweşaxaneyê astengî tên çêkirin. Dema girtiyek nexweşdikeve, çûyîna wê/î ya nexweşxaneyê bi mehan dirêj dike. Bi vêre jî sînordar namîne, dema girtiyek nexweş diçin nexwşaneyê dixtor li ser ferz dike ku bi kelepçe û li gel leşkeran maîne bike. Gelek girtî vê yekê nepejirînin, bêyî ku tedawî bibînin dizivirin girtîgehê. Dixwazin girtiyan bi nexweşiyên wan tecrîd bikin. Li kêleka wê ji bo girtiyan bi tenê bihêlin, piraniya odeyên girtîgehan kirine 2-3 kesî, ev yek jî ji bo hevdîtin û têkiliyên wan bi kesê re nemîne tê kirin. Bi taybet di van deman de girtiyên siyasî yên Kurd bi girtiyên fetocî û girtiyên DAIŞ’ê re tên ragirtin. Ev jî metirsiyek mezin li ser girtiyên siyasî çêdike. Ne nivîsina nameyên Kurdî, astengiyên hevdîtina bi malbat û dehan bê huquqiyên din li ser girtiyan tên ferz kirin. Bi taybet jî li ser girtiyên jin tecrîdek girantir tê pêkanîn. Girtîgehên Tirkiyeyê li gorî sîstem û hişmendiya zilaman hatiye sazûman kirin. Ji bo wê jî girtiyên jin gelek zoriyê jiyandikin. Mînak; ji bo ku destê girtiyên jin negihe telefonê, telefonên girtîgehê gelek bilind datînin. Di kirîn û firotina hindir de girtiyên jin nikarin pêwîstiyên xwe yên xweser dabîn bikin. Dema girtiyên jin nexweş dikevin mahremyeta wan nayê berçav girtin û li gel leşkeran maîne kirinê li ser ferz dikin. Ji ber ku gelek nexweşên jin naxwazin li gel leşkeran bên maîne kirin, tedawiyê red dikin. Dibe ku gelek caran di çapemeniyê de cihê xwe girtibe jî, lê em dixwazim  carek din bibîrbixin. Desteya poşmantiyê wek desteya duyemîn ya çavdêriyê tê destgirtin. Ev deste çi karî dike? Dema girtî ji bo tehliyê xwe amade dikin, di bin pêşberî desteya poşmantiyê, di wir de poşmantiyê li ser girtiyan didin ferz kirin. Girtiyên 20 salan ên ku demê wan yê tehliyeyê hatiye, hîn di girtihê de tên girtin. Girtîgehên dewleta Tirk hem wek fikir û hem jî wekî hişmendî, bi sistema baviksalarî hatiye sazûman kirin. Ji bo wê jî ti pêwîstiyên dayîkên xwedî zarok nayên dabîn kirin. Em dikarin bibêjin girtîgehên Tirkiyê cihê şikandina îradeya girtiyên jinan e. Di van demên dawî de nêzî 150 girtiyên ku dema tehliyeya wan hatine, lê ji ber desteya poşmaniyên destûr nadin ew hîn di girtîgihan de tên ragirtin. Di nava van girtiyan de yên bi temen, nexweş û ciwan jî hene.

Yusuf Çakas